Watercomité’s in Cochabamba – 10 jaar na de ‘wateroorlog’

Tussen mijn vrijwilligerswerk door kreeg ik de gelegenheid om enkele dagen door te brengen in Cochabamba. Een stad die zowat tussenin ligt tussen de hoogvlakte en het lage tropische gedeelte van Bolivië. De stad kwam 10 jaar geleden even op het hoofdtoneel van internationale media (en van de andersglobaliserings-beweging) toen tijdens een opstand de privatisering van de lokale watervoorziening er ongedaan werd gemaakt.

Een zicht op de buitenwijken van Cochabamba

Oscar Campanini, verantwoordelijke van de ngo ‘Agua Sustentable’ voor Cochabamba, vertelt me dat Cochabamba ongeveer 550 000 inwoners telt. Er zijn twee duidelijk te onderscheiden stadsgedeeltes, het centrum, en de meer recente ‘Zone Zuid’ waar een kleine helft van de inwoners is gevestigd. De bevolking in ‘Zone Zuid’ bestaat voornamelijk uit voormalige landbouwers die migreerden uit de omliggende bergen en hoogvlakte, en mijnwerkers die uit dezelfde regio's migreerden toen ze hun werk verloren. De migratie naar de ‘Zone Zuid’ houdt nog steeds aan, en dus ook de bevolkingsgroei in dit stadsdeel. Wanneer Oscar vertelt over watervoorziening in Cochabamba blijkt dat dit de taak is van SEMAPA. Een bedrijf dat vóór de privatisering eigendom was van de stad, en na de opstanden in 2000 terug opnieuw. Het beleid van SEMAPA kampte steeds met een groot tekort aan investeringen voor de ‘Zone Zuid’. Het gebied werd meestal afgedaan als een conflictzone, en werd verwaarloosd door het lokaal bestuur en door voormalige nationale regeringen. SEMAPA is hierdoor nagenoeg niet aanwezig in de ‘Zone Zuid’ en dus is er een groot tekort aan basisvoorzieningen. Vele wijken besloten in die afgelopen tijd zichzelf te organiseren en namen de aanleg van watervoorziening in eigen handen. In de voorbije 25 jaar ontstonden zo meerdere honderden watercomité’s die elk een eigen klein distributiesysteem beheren, met toevoer van water uit een eigen grondwaterput, captatie van oppervlaktewater, of watertoevoer via vrachtwagens in een gemeenschappelijke tank. De watercomité’s variëren in omvang van een twintigtal families tot boven de duizend families. Door de oprichting van comité’s is de watervoorziening in Cochabamba gedeeltelijk gebaseerd op lokaal initiatief en ziet ze er heel anders uit dan in La Paz en El Alto, waar zich ook een privatiseringsverhaal afspeelde (en waar ik een vorige keer over schreef).

Vanwaar kwam de privatisering? In 1997 hield de internationale gemeenschap onderhandelingen met Bolivië voor herschikking van de hoge buitenlandse schuld. In het bereikte compromis werd een privatisering afgesproken van de drinkwatervoorziening en afvalwaterbehandeling in verschillende Boliviaanse steden. Dit paste in de agenda van financiële instellingen als de Wereldbank en het Internationaal Muntfonds (IMF) om arme landen wereldwijd te stimuleren hun overheidssubsidies af te bouwen, hun overheidsbedrijven over te laten aan de internationale privé-sector en de normen en regels voor investeringen vanuit het buitenland sterk af te zwakken. De buitenlandse schuld die vele arme landen in een wurggreep houdt, diende zo als argument om delen van de overheidssector over te nemen. Maar de privatisering in Cochabamba, gestart in 1999, veroorzaakte veel weerstand. De prijzen voor drinkwater gingen kort na de overname omhoog met 35% tot 200%. Verder was er onenigheid bij de lokale watercomité’s omdat hun het recht werd ontzegd op de distributiesystemen die door hen zijn uitgebouwd. En landbouwers in de omgeving werden hoge tarieven aangerekend voor het gebruik van waterbronnen die ze tot dan toe steeds zelf hadden beheerd. Na straatprotesten (met verschillende gewonden en een dode) en de afkondiging van een staat van beleg werd in april 2000 de privatisering terug geroepen.

Maar hoe is het vandaag, 10 jaar later, gesteld met de watervoorziening? Het lijkt misschien onverwacht, maar de pogingen om de problemen op te lossen met een hernieuwd SEMAPA kwamen tot weinig resultaat. In de ‘Zone Zuid’ is SEMAPA nog steeds amper aanwezig. De voorgestelde mechanismen voor meer betrokkenheid en zeggenschap van de inwoners in het beleid leverden niet het verhoopte resultaat. Het beheer wordt nog steeds geplaagd door corruptie en inadequate planning zodat financiering niet terecht komt waar ze bedoeld was. De watercomité’s blijven ondertussen actief, en van hun zijde wordt uitgekeken naar een samenwerking met SEMAPA om de problemen aan te pakken. Daarbij zou gewerkt worden in co-beheer.

Ik kon kennis maken met het watercomité van de wijk ‘Villa Venezuela’van de ‘Zone Zuid’ dat als eerste een samenwerking gaat opstarten met SEMAPA. ‘EPSA Villa Venezuela’ (zonder verband met het gelijknamige land) is met 25 jaar één van de oudste comité’s in de stad. In het begin kregen ze steun van een zustergemeenschap, en nadien bouwden ze met eigen financiering van de leden een distributiesysteem, boorden 4 grondwaterputten en bouwden 2 kleine watertorens. Vicente Catorcena, voorzitter van het comité, vertelt dat het comité recent met de steun van de Europese Unie het net kon vernieuwen en uitbreiden. Van de vroegere 270 families gingen ze naar 1015 aangesloten families wat zo goed als 100% dekking betekent. Het comité beschikt zo over een nieuw net, maar er is nog steeds een tekort aan water. De aanvoer van water gebeurt uit 4 grondwaterputten die aan het uitdrogen zijn, en wordt daarom aangevuld met aanvoer door een vrachtwagen. Vóór de aanleg van het nieuwe net kreeg elke aangesloten familie water ’s ochtends tussen 6h en 7h. Met de nieuwe aansluitingen is dit nog een half uur. Het water is bovendien zout (te hoog gehalte aan natrium en sulfaten) en heeft microbiologische problemen. De aanvoer van water met vrachtwagens is aan geen enkele controle onderworpen, en meestal van twijfelachtige kwaliteit. Wateraanvoer is dan ook het voorwerp van de geplande samenwerking met SEMAPA. Het comité zal water aankopen en heeft na besprekingen een connectie aangelegd tot de nabije leiding van SEMAPA. Zo zal een waterbeheer getest worden waarbij zowel de lokale comité’s als het stadsbedrijf hun zeg hebben.

EPSA Villa Venezuela is niet het enige comité dat steun kreeg van de EU. De steun werd gecoördineerd door een overkoepelende organisatie van comité’s, ASICASUR, en gaat in totaal naar 22 comité’s. Vicente vertelt dat eerder al verschillende pogingen werden ondernomen om de watervoorziening te verbeteren. Maar deze projecten hadden tot nu toe weinig succes, opnieuw door corruptie en slecht beheer. Het verschil met het huidige project met de EU is dat voor het eerst comité’s de verantwoordelijkheid hebben gekregen voor de supervisie en realisatie van de werken. Dit is een belangrijke vernieuwing. Comité’s werden erkend in de rol die ze de facto spelen in de lokale watervoorziening, en er werd hen verantwoordelijkheid gegeven over externe financiering. Het lokale en kleinschalige karakter van de organisaties werd zo opgevat als een sterkte om verandering te brengen in de watervoorziening.

Foto van een vergadering van het watercomite EPSA Villa Venezuela

Als ik vraag aan Vicente (voorzitter van één van de oudste comité’s) wat de protesten in 2000 teweeg hebben gebracht, is hij verrassend kritisch. De comité's stonden aan de basis van de tegenbeweging. Maar hij vertelt dat de protesten, ook na 10 jaar, geen enkele druppel van het ‘vitale vocht’ tot in zijn wijk hebben gebracht. Wat de protesten wel hebben bereikt, is een erkenning in de nieuwe grondwet van Bolivië van toegang tot water als fundamenteel mensenrecht (Bolivië is hierin één van de weinige landen in de wereld). En legislatieve veranderingen in hoe de watervoorziening georganiseerd dient te worden (inclusief een wettelijke erkenning van watercomité's). Maar aan de lokale situatie komt pas langzaam verandering. De comité's menen dat investeringen moeten komen van de overheid. De Boliviaanse overheid heeft nu de eerste voorzichtige stappen gezet door bemiddeling bij de externe financiering die van de EU naar de comité's van de 'Zone Zuid' gaat. Uiteindelijk wordt verwacht dat de overheid zelf investeringen financiert (gericht aan de comité's) en dat de comité's de verantwoordelijkheid blijven dragen voor exploitatie en beheer van het net. Na de protesten is een lange weg ingeslagen van veranderingen aan de organisatie van watervoorziening. Als het co-beheer met SEMAPA lukt, leidt dit misschien tot een nieuwe vorm van waterbeheer, een combinatie van privé-initiatief en overheid.

In het volgend artikeltje schrijf ik meer over mijn vrijwilligerswerk.

Voor dit artikel wil ik graag Vicente en Silvia bedanken van het watercomité EPSA Venezuela, en Oscar en Giovana van de ngo Agua Sustentable.